Z początkiem 2019 roku w życie weszły przepisy dwóch nowych ustaw regulujących postępowanie egzekucyjne, tj. ustawa o komornikach sądowych z dnia 22 marca 2018 roku oraz ustawa ko kosztach egzekucyjnych z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych.

Rozmiar legislacyjnych zmian w postaci dwóch nowych aktów prawnych nakazuje pochylić się nad tą nowelizacją celem ustalenia jej wpływu na przyszłą praktykę dotyczącą windykacji należności na etapie egzekucyjnym.

Istotną przesłanką uchwalenia nowej ustawy było dla jej autorów również uporządkowanie przepisów ustrojowych zawodu komornika sądowego ze względu na ilość nowelizacji, jakich dokonano w stosunku do uprzednio obowiązującego aktu prawnego.

Ustawa w stosunku do swojej poprzedniczki zawiera rozbudowaną regulację dotyczącą nadzoru sprawowanego przez właściwe ze względu na siedzibę komornika sądowy nad działalnością komornika ze względu na zgodność podejmowanych czynności z literą prawa (nadzór judykacyjny) oraz nadzoru administracyjnego. Powyższe stanowi realizację celu w postaci zwiększenia zaufania publicznego do przedstawicieli korporacji komorniczej.

Sądy w ramach sprawowanego nadzoru uzyskały uprawnienie do wydawania orzeczeń stwierdzających uchybienie jakiego dopuści się komornik sądowy (art. 166 u.k.s.), których odpis doręczany będzie prezesowi właściwego sądu rejonowego, radzie właściwej izby komorniczej, Krajowej Radzie Komorniczej oraz Ministrowi Sprawiedliwości (w ramach nadzoru legislacyjnego). Ponadto w związku ze sprawowanym prze właściwe miejscowo sądy rejonowe nadzorem administracyjnym sędzia posiadać będzie takie uprawnienia sięgające również do odsunięcia komornika od wykonywania czynności, czy wszczęcia wobec komornika postępowania dyscyplinarnego. Na efekt sformalizowania procedury sądowej kontroli nad działalnością danych kancelarii komorniczych należy oczywiście poczekać, natomiast wydaje się iż szerokie uprawnienia kontrolne mogą w przyszłości prowadzić nie tylko do skutków pozytywnych, ale również rozwijać mogą praktyki patologiczne w postaci nadużywania uprawnień skargowych przez dłużników jedynie celem zniechęcenia komornika lub odwlekania działań egzekucyjnych.

Celem zmobilizowania dłużników do aktywnej kontroli czynności komorniczych oraz ułatwienia podjęcia takich działań jest ponadto nowy obowiązek doręczenia przez komornika formularza skargi stronom wraz z podjęciem pierwszych czynności egzekucyjnych.

Ustawa wprowadza również inne regulacje mające prowadzić do sformalizowania egzekucji w tym znaczeniu, iż każdą czynność komornika  dłużnik będzie mógł  zweryfikować w zakresie prawidłowości proceduralnej prowadzonego postępowania i odpowiednio skarżyć dostrzeżone uchybienia. Nie ulega wątpliwości, iż najwięcej emocji w ramach postępowania egzekucyjnego budzi możliwość wstępu do mieszkania dłużnika (stanowiąca najjaskrawszy przejaw ograniczenia jego prawa własności i prawa wolności) oraz czynności związane z zajęciem posiadanych przez niego ruchomości. Od Stycznia 2019 roku komornik otwarcia i przeszukania mieszkania komornik dokona wyłącznie w asyście policji, a ponadto zobowiązany będzie tą czynność nagrywać. Nowy obowiązek rejestrowania (nagrywania) czynności związanych komorniczych w szczególności dotyczyć będzie zajęcia ruchomości dłużnika. Szczegółowy zakres obowiązku związanego z rejestracją przebiegu danej czynności egzekucyjnej wskazany został w dodanym art. 809¹ k.p.c. i obejmuje poza zajęciem ruchomości m.in. przebieg licytacji ruchomości i nieruchomości, a także przymusowego otwarcia pomieszczeń i dokonania oględzin. Komornik niewątpliwie działać będzie ostrożniej celem nienarażania się na odpowiedzialność w ramach nadzoru sądowego i korporacyjnego. W szczególności zmiana ta wpłynąć może na dynamikę komorników w przedmiocie dokonywania zajęcia i licytacji ruchomości dłużnika w sytuacji, kiedy podczas czynności komornik otrzyma informację o rzekomych prawach osoby trzeciej do danej ruchomości.

Jak już wskazano tak rozbudowany obowiązek dokumentacyjny czynności komorniczych daje dłużnikowi możliwość zaskarżenia każdego odnotowanego na nagraniu uchybienia, jakiego w jego przekonaniu dopuści się komornik.

Dla profesjonalnych windykatorów nowelizacja wprowadza również wyzwania związane z koniecznością ponownej weryfikacji zasad stałej współpracy realizowanej z preferowanymi kancelariami komorniczymi poprzez korzystanie z usług instytucji komornika z wyboru. Nowa ustawa wprowadza zasadnicze ograniczenia związane z przyjmowaniem spraw z wyboru przez kancelarie komornicze (przesłanki odmowy przyjęcia sprawy z wyboru zgodnie z art. 10 u.k.s.):

1) w zakresie prowadzonych przez niego egzekucji zaległość przekracza 6 miesięcy, chyba że łączna liczba wszystkich spraw, jakie wpłynęły do kancelarii w roku poprzednim, nie przekroczyła 1000;

2) wpływ wszystkich spraw w danym roku przekroczył 2500, a skuteczność w zakresie prowadzonych przez niego egzekucji w roku poprzednim nie przekroczyła 35%;

3) wpływ wszystkich spraw w danym roku przekroczył 5000.

Obecnie w przypadku rozwiniętych kancelarii komorniczych możliwości w zakresie przyjmowania spraw z wyboru (od preferowanego wierzyciela/pełnomocnika wierzyciela) zostaną więc znacznie ograniczone zarówno poprzez ustalenie limitów ilościowych jak również związanych ze skutecznością danego komornika. Nie jest przy tym tajemnicą, iż zależy ona w zasadniczej mierze nie tylko od efektywności danej kancelarii, ale również w zasadniczej mierze od „jakości” przyjmowanych spraw rozumianej ogólnie jako stan majątkowy (wypłacalność) dłużnika.

Trudno jednoznacznie oceniać tą zmianę, której niewątpliwym celem było zagwarantowanie akceptowalnego stopnia obciążenia kancelarii komorniczych. Efektem ubocznym jest ograniczenie praw wierzyciela jako dysponenta postępowania egzekucyjnego.

Ustawa wprowadza również szereg innych istotnych zmian, które wpłyną na sposób i efekty prowadzenia egzekucji takich jak możliwość zobowiązania instytucji takich jak banki, organy administracji publicznej, organy podatkowe, organy rentowe, spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe informacji o stanie majątku dłużnika w terminie wyznaczonym przez organ egzekucyjny na podstawie informacji wskazanych przez ten organ. Dotychczas takie zapytania wielokrotnie spotykały się z przewlekłością ich rozpatrywania lub brakiem odpowiedzi ze strony organu. W tym zakresie możliwość wskazania przez komornika wiążącego terminu rozpatrzenia zapytania powinna prowadzić do zwiększenia efektywności tego środka dla poszukiwania niewskazanego we wniosku egzekucyjnym majątku dłużnika.

Ustawodawca w nowej ustawie zaktualizował również katalog składników majątku dłużnika nie podlegających egzekucji poszerzając katalog ograniczeń przedmiotowych (art. 829 k.p.c.).

Zagadnieniem, które w najbliższych miesiącach będzie budziło największe emocje wśród wierzycieli będzie niewątpliwie również kwestia obciążenia co do zasady wierzyciela kosztami bezskutecznej egzekucji (5 % opłaty stosunkowej, co najmniej w najniższej stawce 150 złotych lub 100 zł w przypadku zgłoszenia wniosku o umorzenie postępowania przed doręczeniem dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji), co stanowi zupełne odwrócenie dotychczasowej zasady o nieobciążaniu wierzyciela ryzykiem finansowym związanym z wszczęciem wobec dłużnika postępowania egzekucyjnego.

Ponadto regulacja zawarta w art. 30 u.k.k. może prowadzić do obciążenia wierzyciela sankcyjną opłatą stosunkową w wysokości 10 % w przypadku oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

Co prawda ustawodawca przewidział katalog zwolnień od obciążenia wierzyciela ww. kosztami w art. 29 u.k.k., jednak ze względu na ograniczony zakres wskazanych podstaw do zwolnienia dopiero praktyka najbliższych miesięcy pokaże o możliwości ich realnego zastosowania w praktyce windykacyjnej. Tak samo należy odnieść się do kwestii wniosku wierzyciela o obniżenie opłaty stosunkowej.

Wydaje się, iż zmiany w zasadach ponoszenia kosztów postępowania egzekucyjnego prowadzić powinny do samodzielnej weryfikacji co najmniej w podstawowym zakresie stanu majątkowego dłużnika przed podjęciem decyzji o wszczęciu postępowania egzekucyjnego.

Autor: Adam Banasiak – Aplikant Radcowski w Kancelarii Prawnej WEC Sroczyński i Wspólnicy Sp. k.